Blog

Mimari projelerin, ev tadilatlarının ve iş yeri güvenliğinin en kritik ama genellikle en çok gözden kaçan unsuru merdiven tasarımıdır. Bir merdiven sadece katlar arası geçişi sağlayan bir araç değildir; aynı zamanda binanın omurgası, acil durum tahliye yolu ve günlük konforun belirleyicisidir. Peki, merdiven genişliği kaç cm olmalı? Basamaklar ne kadar derin, rıhtlar ne kadar yüksek olmalı?

Bu kapsamlı rehberde, Türkiye’deki TS 825 standartları, İmar Yönetmelikleri ve uluslararası güvenlik kodlarına (NFPA, OSHA) dayanarak ideal merdiven ölçülerini, hesaplama formüllerini ve güvenlik ipuçlarını detaylandıracağız.

1. Merdiven Kol Genişliği: Yasal Sınırlar ve İdeal Ölçüler

Merdiven genişliği (kol genişliği), merdivenin korkulukları veya duvarları arasındaki temiz geçiş mesafesidir. Bu genişlik, binanın kullanım amacına ve yoğunluğuna göre değişir.

Konutlarda Merdiven Genişliği

Konutlarda merdiven genişliği, ev halkının rahatça hareket etmesi ve eşya taşıma kapasitesi düşünülerek belirlenir.

• Ortak Merdivenler (Apartman): Çok katlı konutlarda, ortak kullanım alanındaki ana merdivenlerin genişliği en az 120 cm olmalıdır. Bu, acil durumlarda iki kişinin yan yana geçebilmesine veya sedye taşınmasına olanak tanır.
• Bağımsız Bölüm İçi (Dubleks/Villa): Tek bir ailenin yaşadığı müstakil alanlarda veya dubleks daire içlerinde merdiven genişliği 90 cm‘ye kadar indirilebilir.
• Servis Merdivenleri: Çatı arası veya bodrum gibi az kullanılan alanlarda 70 cm genişlik kabul edilebilir.

Umumi ve Ticari Binalarda Genişlik

İş yerleri, okullar ve hastaneler gibi sirkülasyonun yoğun olduğu alanlarda standartlar daha katıdır.

• Genel Kural: Umumi binaların ana merdivenlerinde kol genişliği genellikle 150 cm‘den az olamaz.
• Okullar ve Eğitim Kurumları: Öğrenci kapasitesine göre genişlik 200 cm’ye kadar çıkabilir.

2. Basamak ve Rıht Ölçüleri: Konforun Matematiği

Merdiven güvenliğinin kalbi, ayağınızı bastığınız yer (basamak genişliği/basış) ve kaldırdığınız yükseklik (rıht) arasındaki dengede atar.

İdeal Rıht Yüksekliği (h)

Rıht, iki basamak arasındaki dikey mesafedir. Çok yüksek rıhtlar dizleri yorar ve takılma riskini artırır.

• Konutlarda: Ana merdivenlerde rıht yüksekliği 17-18 cm aralığında olmalıdır. Yönetmelikler genellikle konutlarda 17-18 cm üzerine izin vermez.
• İş Yerlerinde ve Kamusal Alanda: Daha güvenli ve yavaş bir çıkış için rıht yüksekliği 15-16 cm bandında tutulur. Dış mekanlarda ise bu yükseklik 10-16,5 cm arasına düşürülmelidir.
• Önemli: Rıht yüksekliği merdivenin başından sonuna kadar eşit olmalıdır.

İdeal Basamak Genişliği (b)

Ayağın tam olarak basabildiği yatay alandır.

• Minimum Ölçüler: Konutlarda basamak genişliği minimum 27 cm olmalıdır. Ticari binalarda (ABD standartlarına/NFPA göre) bu ölçü 28 cm (11 inç) altına düşmemelidir.
• Konfor Aralığı: Rahat bir kullanım için 26 cm ile 32 cm arası önerilir. Özellikle dış mekanlarda ve umumi binalarda 29-32 cm arası en ideal ölçüdür.

Burunluk Detayı: Basamak ucundaki çıkıntı (burunluk) genellikle 2-3 cm olmalıdır. NFPA standartlarına göre bu çıkıntı 3,8 cm‘yi geçmemelidir.

3. Merdiven Formülleri: Adım Kuralı ve Güvenlik İlişkisi

Bir merdivenin ergonomik olup olmadığını anlamak için mimarlar “Adım Kuralı”nı kullanır. İnsan adım uzunluğu düz yolda ortalama 63 cm kabul edilir. Merdivende bu dengeyi korumak için şu formüller kullanılır:

Altın Kural (Adım Uzunluğu İlişkisi)

En yaygın kullanılan formüldür:

$$2 \times \text{Rıht Yüksekliği (h)} + \text{Basamak Genişliği (b)} = 60 \text{ ila } 64 \text{ cm}$$

Örneğin, rıht yüksekliğini 17 cm seçtiyseniz:

2 x 17 + b = 63 – 34 + b = 63 – b = 29 cm.

Yani 17 cm yüksekliğindeki bir basamağın genişliği 29 cm olmalıdır.

Güvenlik ve Rahatlık İlişkisi

Kazaların çoğu rıht yüksekliğinden ziyade basamak genişliği hatalarından kaynaklanır. Güvenlik için şu ilişki kontrol edilmelidir:

Basamak Genişliği + Rıht Yüksekliği= 46 cm

4. İşletme ve Endüstriyel Merdivenlerde Güvenlik

Fabrika, depo ve işletme içi merdivenlerde estetikten ziyade iş güvenliği ön plandadır. İşletme içi kazaların çoğu yanlış merdiven açısından kaynaklanır.

Kritik Açılar ve Yasak Bölge

İşletmelerde merdiven eğimi (açısı) hayati önem taşır:

• İdeal Eğim: Merdivenler için en uygun açı 30° ile 38° arasıdır.
• Yasak Bölge: 50° ile 65° arasındaki açılar ergonomik değildir ve kaza riski çok yüksektir; bu aralıkta merdiven kullanılmamalıdır.
• Dik Merdivenler: 75°-90° arası “Kedi Merdiveni” olarak adlandırılır.

Endüstriyel Basamak Hesabı

İşletmelerde basamak yüksekliği maksimum 200 mm (tercihen 180 mm) olmalıdır. Endüstriyel hesaplamada şu formül kullanılır:

2 x Y (Yükseklik) + G (Genişlik) = 610 mm}

Örneğin; 180 mm yüksekliğinde bir endüstriyel basamak için: 610 – (2 x 180) = 250 mm basamak genişliği gerekir.

5. Merdiven Güvenliği İçin Ekipman ve Tasarım İpuçları

Ölçüleri doğru ayarlasanız bile, tamamlayıcı unsurlar olmadan merdiven güvenli sayılmaz.

Sahanlık ve Basamak Sayısı

• Sahanlık: Merdiven kollarının dinlenme alanıdır. Bir merdiven kolunda 15 basamaktan fazla olmamalıdır; fazla ise araya sahanlık konulmalıdır. Sahanlık derinliği en az merdiven genişliği kadar olmalıdır.
• Dönel Merdivenler: Dönel merdivenlerde basamak genişliği kova tarafında daralır. En dar kısımdaki genişlik (Bmin) 10 cm‘den az olmamalıdır.

Korkuluk ve Küpeşte

Düşmeleri önlemek için korkuluk yüksekliği 90-100 cm (işletmelerde ve dış mekanlarda 110 cm’ye kadar çıkabilir) olmalıdır.

Malzeme ve Aydınlatma

• Kaymazlık: Özellikle işletmelerde düz sac yerine baklavalı sac veya ızgara kullanılmalıdır. Dış mekanlarda su birikmesini önlemek için ızgara tipi tercih edilmelidir.
• Aydınlatma: Merdivenler gölge yapmayacak şekilde yeterli aydınlatmaya sahip olmalıdır.

Sonuç

“Merdiven genişliği kaç cm olmalı?” sorusunun cevabı, güvenliğinizin garantisidir. Özetlemek gerekirse; konutlarınızda minimum 27 cm basamak genişliği ve maksimum 17-18 cm rıht yüksekliğini hedeflemelisiniz. İş yerlerinde ise bu standartlar daha da hassaslaşır.

İster eviniz için dekoratif bir merdiven, ister fabrikanız için bir servis merdiveni tasarlıyor olun; 2h + b = 63 formülünü ve yasal minimum genişlikleri asla göz ardı etmeyin. Unutmayın, standartlara uygun olmayan her santim, uzun vadede yorgunluk ve kaza riski olarak size geri dönecektir.

---

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. İdeal merdiven eğimi kaç derecedir?

En rahat ve güvenli merdiven eğimi 30° civarındadır. İşletmelerde 30°-38° arası standart kabul edilir.

2. Yangın merdiveni genişliği en az ne kadar olmalıdır?

Yangın (kaçış) merdivenlerinde genişlik genellikle en az 100 cm olmalıdır. Basamak genişliği ise minimum 25 cm olabilir.

3. Kedi merdivenlerinde koruma ne zaman gereklidir?

Tırmanılacak yükseklik 2.5 metreden fazla ise kedi merdivenlerinde mutlaka emniyet kafesi bulunmalıdır.

4. Merdiven baş kurtarma yüksekliği nedir?

Basamak üzerinden tavana kadar olan dikey mesafe en az 210 cm (bazı kaynaklarda 200 cm) olmalıdır, böylece iniş çıkışlarda baş çarpma riski ortadan kalkar.